Kimi zaman tamamen duran, kimi zaman ise atağa geçen bağırsak hareketliliği; gaz, şişkinlik, kramp ve ağrılar… Tüm bu semptomlar, irritabl bağırsak sendromunun tipik bulguları arasında yer alıyor. Eğer siz de sık sık bu sorunları yaşıyorsanız sayfanın devamında yer alan bilgilere mutlaka göz atmalısınız!
Türkiye’de yapılan çeşitli araştırmalar, toplumun yaklaşık-ortalama yüzde 20’sinin huzursuz bağırsak sendromuna sahip olduğunu ortaya koyuyor. Kronik karın ağrıları ve değişken bağırsak hareketliliğiyle karakterize olan bu fonksiyonel hastalık, hayati bir risk teşkil etmemekle birlikte bireylerin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebiliyor. Peki, siz de bağırsaklarınızda nedenini bir türlü anlayamadığınız bu gibi sorunlarla sıkça karşılaşıyor musunuz? Öyleyse okumaya devam edin!
İrritabl Bağırsak Sendromu Nedir?
İrritabl bağırsak sendromu (İBS), karında tekrarlayan ağrı, gaz ve şişkinliğin yanı sıra ishal ve/veya kabızlık gibi durumlarla kendisini gösteren bir grup yakınmayı ifade ediyor. Sindirim sisteminde görünür herhangi bir hasar veya hastalık belirtisi olmaksızın ortaya çıkan bu durum, genellikle çevresel koşulların etkisiyle sonradan gelişmekle beraber genetik yatkınlığa bağlı olarak da meydana gelebiliyor.
| Tıp dünyasında ilk kez 1849 yılında sorgulanmaya başlanan bu rahatsızlığın “kolonik spazm”, “huzursuz kolon”, “müköz kolit”, “spastik kolon” ve “spastik kolit” gibi isimlerle anıldığı biliniyor. Günümüzde ise kaynağı ve gelişim mekanizması hala tam olarak bilinmediği için bu durum bir sendrom olarak değerlendiriliyor. |
İrritabl Bağırsak Sendromu Nedenleri Nelerdir?
Huzursuz bağırsak sendromu, doğrudan bağırsağın kendisi ile ilişkili olabildiği gibi psikolojik veya hormonal durumlardan da kaynaklanabiliyor. Yapılan araştırmalara göre uzmanlar, sendromun ortaya çıkmasında rol oynayabilecek unsurları şu şekilde belirtiyor:
- Bağırsaklardaki kas yapısının normalden daha güçlü veya zayıf olması
- Bağırsaklardaki sinirlerin hassasiyetinden dolayı vücudun sindirim faaliyetlerine aşırı tepki vermesi
- Bağırsaklarda daha önce bakteriyel veya viral bir hastalık geçmişi olması
- Bağırsak florasındaki dengenin bozulmuş olması
- Bireyin psikolojik travma geçmişine sahip olması
| T.C. Sağlık Bakanlığının yayınladığı “Huzursuz Bağırsak Sendromu Nedir?” adlı rehberde irritabl bağırsak sendromunun 50 yaş altı bireylerde görülme sıklığının, 50 yaş üstüne oranla iki kat daha fazla olduğu belirtiliyor. |
İBS’yi Tetikleyen Faktörler Nelerdir?
İBS’ye zemin hazırlayan veya hastalık gelişimini tetikleyen aşağıdaki gibi bazı faktörler olabilmekle birlikte, bunların hiçbirisi tek başına hastalık oluşturmak için kafi görülmüyor.
Beslenme Alışkanlıkları
İBS’de bazı gıdalara olan alerji veya intoleransın rol oynayıp oynamadığı henüz net bir şekilde bilinmiyor. Fakat elde edilen bulgular; bazı hububat mahsullerinin, süt ürünlerinin, baklagillerin ve gazlı içeceklerin İBS’li kişilerde semptomları ağırlaştırabildiğini gösteriyor.
Stres
İrritabl bağırsak sendromuna sahip kişiler üzerinde yapılan incelemeler, artan stres düzeyinin semptomların belirmesine veya daha da ağırlaşmasına neden olabildiğini ortaya koyuyor.
İrritabl Bağırsak Sendromu Nasıl Teşhis Edilir?
Bir dışlama tanısı olarak ifade edilen irritabl bağırsak sendromu, herhangi bir somut nedene dayalı olmadığı için klinik tetkiklerle doğrudan teşhis edilemiyor. Bunun için önce, bazı tanı kriterleri doğrultusunda bireydeki diğer muhtemel gastrointestinal hastalıkların araştırılması ve tüm olasılıkların ekarte edilebilmesi gerekiyor. Huzursuz bağırsak sendromu teşhisi için hekimler, genellikle hasta veya danışanlarına ilk olarak şu soruları yöneltiyor:
- Şikayetleriniz tam olarak neler?
- Ne kadar süredir devam ediyor?
- Ne zaman ortaya çıkıyor?
- Ne sıklıkla ortaya çıkıyor?
- Karın ağrınız dışkıladıktan sonra kayboluyor mu?
- Dışkınızda hiç kanama fark ettiniz mi?
- Dışkılama şekliniz ve sıklığınız ne durumda?
- Nasıl besleniyorsunuz?
Bu yanıtların ardından, bireye ve ailesine yönelik tıbbi geçmiş değerlendirmesiyle birlikte fiziksel bir muayene de yapılıyor. Ayrıca diğer ihtimalleri ekarte etmek adına aşağıdaki gibi bazı testlere başvuruluyor:
- Çölyak hastalığı olasılığını kontrol etmek adına kan testi
- Olası enfeksiyonlar ve inflamatuar bağırsak hastalıkları için gaita testi
- Tam kan sayımı
- Şeker, böbrek, karaciğer işlev testleri
- Demir depolarını gösteren testler
- Tiroid işlev testleri
- Radyolojik karın görüntüleme testleri
- Kolonoskopi
İrritabl Bağırsak Sendromu Hastaları Nasıl Beslenmelidir?
Huzursuz bağırsak sendromunu hafifletmek veya baskılamak için beslenmeye yönelik başvurulan yöntemler kişilere göre farklılaşabiliyor. Bununla birlikte uzmanların görüşleri, İBS’li kişilerin baharat tüketimini ve kızartma yemeklerini azaltarak olabildiğince taze besinlerle yapılmış ev yemeklerine yönelmeleri gerektiğinde birleşiyor.
Hekim tarafından kişilere en uygun diyet programlarının belirlenmesi için hastalığın takip edildiği belirli bir süreç gerekiyor. Bu konudaki en iyi yol gösterici yöntem ise kişinin günlük olarak yediklerini listelemesi oluyor. Böylece semptomları tam olarak nelerin tetiklediğini ve hangi besinlerden uzak durulması gerektiğini tespit etmek daha mümkün hale geliyor.
İrritabl Bağırsak Sendromu ve Gluten İlişkisi
İrritabl bağırsak sendromunun epidemiyolojik ve patofizyolojik yönleri hala belirsiz olsa da uzmanlar, ilk aşamada semptomların çölyak hastalığı veya çölyak dışı gluten intoleransı ile örtüşebileceğini düşünüyor. Bu nedenle tanı için çölyak hastalığı olasılığının başta kan testiyle dışlanması önem arz ediyor. Çölyak dışı gluten intoleransı için ise doğrudan bir test olmadığı için şüphelenilen hastalarda, altı ay kadar glutensiz diyet uygulanarak buna cevap verme durumu değerlendirilebiliyor.
Gluten, huzursuz bağırsak sendromlu hastalar tarafından nadiren tetikleyici olarak görülse de yapılan çalışmalar, düşük glutenli diyetlerin İBS’de de gastrointestinal semptomları azalttığını gösteriyor.
İrritabl Bağırsak Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?
İrritabl bağırsak sendromunu kalıcı olarak geçirmenin bir yolu olmamakla beraber, hastalığın semptomları uygulanacak birtakım tedavilerle önemli ölçüde baskılanabiliyor. Semptomları yönetmenin en etkili yolu ise olası neden veya tetikleyicileri ortadan kaldırmaktan geçiyor. Hekimler, irritabl bağırsak sendromu tedavisi için ilaçlara başvurmadan önce, hastalarına günlük yaşamlarında şu gibi bazı noktalara dikkat etmelerini öneriyor:
- Belirlenen beslenme programına uymak
- Düzenli egzersiz yapmak
- Bol su tüketmek
- Stresten uzak kalmak (Psikolojik destek önerilebiliyor.)
Uygulanan veya kaçınılan yöntemler yanıt vermiyorsa, ilaç tedavisine ancak o zaman başlanıyor. Verilen ilaçlar ise genellikle kas gevşeticiler, antibiyotikler, antidepresanlar ve kabızlık/ishal önleyiciler oluyor. Bu noktada kullanılacak ilaçların, yalnızca hekim tarafından kişiye özel olarak belirlenmesi gerektiğini unutmamak gerekiyor. Ayrıca tedaviye başlamadan önce, bireylerin halihazırda kullanmakta oldukları ilaç, takviye veya bitkisel çözümleri hekimlerine bildirmeleri de büyük bir önem taşıyor.
İrritabl Bağırsak Sendromu Diyeti Nasıl Yapılır?
İBS diyeti, hastalıktaki baskın sorunun kabızlık veya ishal olmasına göre değişkenlik gösteriyor. Ancak her iki tipte de hastaların bolca su tüketmesi tavsiye ediliyor. Nitekim suda çözünür lifler de bağırsak hareketlerini düzenleyebiliyor. Baklagiller, süt ve süt ürünleri ise gaz hissini artırabileceği için bu besinlerin günlük beslenmeden genellikle çıkarılması tavsiye ediliyor. “Düşük FODMAP diyeti”, karmaşık bir diyet olmakla beraber söz konusu şartları karşıladığı için İBS’li hastalar için uygun bir seçenek olarak öne çıkıyor.
Düşük FODMAP Diyeti Nedir?
FODMAP kısaltması, sindirim sisteminde rahatsızlıklara yol açabilen fermente edilebilir oligo-, di-, monosakkaritleri ve poliolleri tanımlamak için kullanılıyor. Düşük FODMAP diyeti de buna karşılık, bağırsakta kolay emilebilen kısa zincirli karbonhidrat çeşitlerini tüketmeyi gerektiriyor. Oligosakkarit kaynağı olan buğday ve çavdar gibi besinlerin tüketimine izin vermediği için bu diyet, aynı zamanda düşük glutenli bir beslenme şekli olarak da dikkat çekiyor. Bu doğrultuda İBS’li hastaların yüksek FODMAP içeren şu besinlerden kaçınmasının, semptomları hafifletme konusunda olumlu sonuçlar verebileceğini söylemek mümkün:
- Süt, yoğurt ve dondurma gibi süt ürünleri
- Tahıl, ekmek ve kraker gibi buğday/çavdar bazlı ürünler
- Fasulye ve mercimek
- Enginar, kuşkonmaz, soğan ve sarımsak gibi bazı sebzeler
- Elma, kiraz, armut ve şeftali gibi bazı meyveler
Uzmanlar, uzun süre boyunca uygulanan düşük FODMAP diyetinin bağırsak mikrobiyotasını olumsuz etkileyebileceğine dikkat çekiyor. Bu nedenle bu diyetin hekim kontrolünde sadece belirli süreler için uygulanması ve aşamalı olarak normal beslenme düzenine geçilmesi gerekiyor.
| İBS diyetinize ekleyebileceğiniz leziz tarifler için “Glutensiz Unlu Lezzetler” sayfamıza göz atabilirsiniz! |
*Bu sayfada yer alan bilgiler, çeşitli bilimsel araştırmalar ve uzman görüşlerinden derlenmiş olup sadece bilgilendirme amacı taşımaktadır. Sayfadaki bilgiler tıbbi tavsiye veya uyarı olarak değerlendirilmemelidir. İBS’ye yönelik şüpheleriniz varsa, bu konuda herhangi bir adım atmadan önce mutlaka hekiminize danışmalısınız.
Kaynaklar:
- Huzursuz Bağırsak Sendromu Nedir?, T.C. Sağlık Bakanlığı, 2019. (çevrim içi)
- “What is IBS? -Irritable bowel syndrome (IBS)”, UK National Health System, 2021, (çevrim içi)
- “Irritable bowel syndrome”, Mayo Clinic, 2021, (çevrim içi)
- “Irritable Bowel Syndrome (IBS)”, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK), (çevrim içi)
- Jaime Herndon, MS, MPH, MFA, “Everything You Want to Know About IBS”, Healthline, 2019. (çevrim içi)
- Paolo Usai Satta, Gabrio Bassotti, Massimo Bellini, Francesco Oppia, Mariantonya Lai, Francesco Cabras, “İrritabl Bağırsak Sendromu ve Glutene Bağlı Bozukluklar”, National Library of Medicine (NIH), 2017, 12(4):1117. doi: 10.3390/nu12041117.(çevrim içi)
- Magdy El-Salhy, Jan Gunnar Hatlebakk, Odd Helge Gilja, Trygve Hausken, “The relation between celiac disease, nonceliac gluten sensitivity and irritable bowel syndrome”, National Library of Medicine (NIH), 2015, 14:92. doi: 10.1186/s12937-015-0080-6.(çevrim içi)
- Walburga Dieterich, Yurdagül Zopf, “Gluten and FODMAPS-Sense of a Restriction/When Is Restriction Necessary?”, National Library of Medicine (NIH), 2019, 11(8):1957. doi: 10.3390/nu11081957.(çevrim içi)
- Yasemin Doğan Kaya, “Huzursuz Bağırsak Sendromu”, The Journal of Turkish Family Physician, 2019, 10(4):205-213. doi:10.15511/tjtfp.19.00405.(çevrim içi)
- “FODMAP Diet: What You Need to Know”, Hopkins Medicine. (çevrim içi)