Son yıllarda gluten ismini duymayanınız kaldı mı? Bir kavramın çok fazla kişi tarafından bilinmesi, onunla ilgili bilgi kirliliğini de elbette bir hayli artırıyor. Tam da bu yüzden çölyak hastalığı ile gluten hassasiyeti sıklıkla birbirine karıştırılıyor. Peki, her ikisi de glutene tepki yaratan bu rahatsızlıkların farkları ve benzerlikleri neler olabilir?
Öncelikle aradığınız sorunun cevabını verelim: Evet, çölyak hastalığı ve gluten hassasiyeti arasında kesinlikle bir fark bulunuyor! Fakat bununla birlikte her iki durumun da belirtileri birbirine o kadar çok benziyor ki aynı görülmelerine şaşmamak gerekiyor. Çünkü temelde hem çölyak hastalığı hem de gluten duyarlılığı, vücudun gluten proteinine karşı dramatik düzeyde olumsuz tepki vermesinden ileri geliyor.
Gluten buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllar ve bunlarla herhangi bir şekilde temas etmiş yiyeceklerde bulunan bir protein. Bu nedenle tahıl olsun veya olmasın, çölyak hastalığı ya da gluten hassasiyeti olan kişilerin “glutensiz” olarak etiketlenmiş gıdalara yönelmesi gerekiyor. Peki, ortaklıklarıyla çok benziyor görünen bu iki rahatsızlık arasında tam olarak ne gibi farklar bulunuyor dersiniz? Çölyak hastalığı ve gluten hassasiyeti arasındaki bulanık çizgileri netleştirmek için okumaya devam edin!
Çölyak Hastalığı Glutenden mi Olur?
Çölyak hastalığı başta buğday olmak üzere gluten içeren diğer tüm tahılların sindirilememesine bağlı olarak ortaya çıkıyor. Yani çölyak hastalığına buğday, arpa ve çavdar tahıllarının içerisinde bulunan gluten proteini sebep oluyor. “Gluten Enteropatisi” olarak da adlandırılan çölyak hastalığı bir sindirim sistemi rahatsızlığı olarak biliniyor. Amerikan akademik tıp merkezi Mayo Clinic’te yayınlanan bir makaleye göre bu hastalık, bağırsaklarda bulunarak sindirimi sağlayan villus isimli yapıların bozulmasına neden oluyor. Bu da besin emilimini engelleyerek ince bağırsakta birtakım hasarlar oluşturuyor.
| Çölyak hastalığı toplumlarda oldukça sık görülüyor. Türkiye’de görülme oranı yüzde 1 ile binde 3 arasında olmakla birlikte, ülkede bulunan çölyak hastalarının sadece yüzde 10 kadarlık bir kısmına tanı konulmuş bulunuyor. Yani, 25 bin ila 75 bin arasında tanılı çölyak hastası beklenirken, esas sayının 250 bin ila 750 bin aralığında olduğu düşünülüyor. T.C. Sağlık Bakanlığı verilerine göre ise 2021’in sonunda tanı konulmuş 138 bin 230 çölyak hastası mevcut. |
Çölyak Hastalığı Doğuştan mı Oluşur?
Çölyak hastalığı, insan yaşamında ömür boyunca süren tek gıda alerjisi! Bununla birlikte bu hastalığın en fazla karşılaşılan genetik hastalık olduğu da biliniyor. Ancak hastalığın oluşumunda kalıtım kadar çevresel faktörler de rol oynuyor. Örneğin; glutenin ana kaynağı olan tahıllardan buğdayın fazlaca tüketildiği toplumlarda, hastalığın görülme sıklığı da artıyor. Çölyak hastalığının kişilerde ortaya çıkması ise çocukluk, yetişkinlik ya da yaşlılık dönemine denk gelebiliyor.
Glutensiz Beslenerek Çölyak Hastalığı Giderilebilir mi?
Kaynağı gluten olan çölyak hastalığının vücut üzerindeki olumsuz etkileri, sadece hayat boyunca sadık kalınacak bir glutensiz diyetle ortadan kaldırılabiliyor. Yani buğday, arpa, çavdara ve bunlarla çapraz temasa uğramış her gıdaya ömür boyunca “Elveda!” demek gerekiyor. Bu sayede glutenden uzak kalan vücutta çölyak hastalığına dair herhangi bir belirti ortaya çıkmıyor.
Gluten Hassasiyeti Ne Anlama Gelmektedir?
Gluten hassasiyeti, gluten duyarlılığı ya da gluten intoleransı, ilk kez 1980 yılında tanıma kavuşan bir durum. Gluten hassasiyeti çölyak hastalığı bulgularından biri olarak bilinse de aynı zamanda buğday alerjisi ve non çölyak (çölyak hastalığı olmayan) gluten duyarlılığını da kapsıyor. Gluten hassasiyeti, glutene karşı vücudun verdiği bir tepki sonucunda görülüyor. Bu durum, bağışıklık sistemini belli bir düzeyde etkileyebilse de iç organlarda hasara yol açmıyor.
Tanımı oldukça erken yapılmış olan gluten hassasiyeti tıp dünyasında bağımsız bir durum olarak kabul görmeye başlamış olsa da, hakkında henüz yeterli düzeyde araştırma yapılmış değil.
Gluten Hassasiyeti Etkileri Nedir?
Çölyak hastalığı olmayan gluten duyarlılığına dair belirtiler, gluten içeren gıdaların tüketilmesinin ardından saatler ya da günler sonra görülmeye başlıyor. Glutensiz beslenmeye geçildiği takdirde ortadan kaybolan bu belirtiler karın bölgesinde ağrı, gaz sancısı ve bağırsak hareketlerinde düzensizlik olarak kendini gösterebiliyor. Bu da gluten duyarlılığının irritabl bağırsak sendromu (İBS) ile karıştırılmasına yol açabiliyor.
Gluten hassasiyetini tek başına değerlendirebilmek için dikkat edilmesi gereken belirtileri şu şekilde listelemek mümkün:
- Zihin bulanıklığı
- Migren
- Kronik halsizlik
- Kansızlık
- Kas ve eklem ağrıları
- Kol ve bacaklarda uyuşma hissi
- Egzama
- Depresyon
Yukarıdaki bulgular gluten hassasiyetinin en yaygın belirtilerinden olsa bile, bunların varlığı başka problemlere de işaret edebiliyor. Bu nedenle gluten hassasiyeti durumunu teşhis etme noktasında muhakkak doktor kontrolü gerekiyor!
Çölyak Hastalığı ve Gluten Hassasiyeti Ortak Etkiler mi Gösterir?
Hem çölyak hastalığı hem de gluten hassasiyetinin temelde bir ortak noktası var: Gluteni hazmedememek! Ancak bazı belirtileri ve ortaya çıkış kaynağı aynı olsa da her iki durumu birbirinden çok kesin çizgilerle ayıran bazı farklılıklar bulunuyor. Şimdi gelin, onlar nelermiş bir göz atalım!
- Çölyak hastalığı ömür boyu sürecek bir ince bağırsak emilim bozukluğuyken, gluten hassasiyetine dair kesin bir tanım henüz yapılamıyor. Ancak gluten hassasiyeti için basitçe vücudun glutene karşı gösterdiği immün reaksiyon demek mümkün.
- Çölyak hastalığı genetikle alakalı iken, gluten duyarlılığının henüz nedenleri bilinmediği gibi genetikle bir bağlantısı da kurulmuş değil.
- Çölyak hastalığının tanısı uzun bir süreci de beraberinde getiriyor. Bunun için bazı kan testleri ve biyopsi gerekebiliyor. Oysa gluten hassasiyetini belirlemek için spesifik bir test bulunmuyor.
- Çölyak tedavisi yalnızca ömür boyu sürecek bir gluten diyetiyle mümkün oluyor. Bu hastalığa sahip olanları oldukça az bir miktarda gluten dahi ciddi şekilde etkileyebiliyor. Gluten hassasiyetinde ise belirtiler, dönemsel olarak ortaya çıkmakta olup gluteni azaltılmış ya da tamamen kesilmiş bir diyetle ortadan kalkabiliyor.
- Çölyak hastalarının az miktarda gluten almasıyla birlikte ince bağırsakta oldukça ciddi kalıcı hasarlar oluşabiliyor. Oysa gluten hassasiyetinde vücuda gluten alınması, çoğunlukla gaz ve şişkinlik gibi sınırlı etki düzeyine sahip sorunlara sebep oluyor.
- Çölyaklı bireylerde genellikle diyabet ve otoimmun tiroidit gibi başka otoimmün rahatsızlıklar da görülebilirken, gluten hassasiyetinin bağışıklık sistemiyle nasıl bir bağlantısı olduğuna dair henüz yeterince çalışma bulunmuyor.
| Çölyak hastalığında güvenli olarak günlük en fazla alınabilecek gluten miktarı yaklaşık 10 miligram olarak belirleniyor. Bu oranın glutenin vücutta yarattığı olumsuz etkilerle semptomları azalmaya anlamlı düzeyde yardımcı olabileceği bildiriliyor. |
Gluten Hassasiyeti ve Çölyak için Benzer Tedaviler mi Gerekmektedir?
Gluten hassasiyetinin ve çölyak hastalığının tek tedavisi, glutensiz beslenme! Gluten hassasiyeti olan kişilerde semptomlar ortaya çıktıkça gluten diyeti yapılabilse de söz konusu çölyak hastaları olduğunda hayatın her anında kesinlikle glutenden uzak durulması gerekiyor.
Özellikle yeni tanı konulmuş çölyak hastaları, glutensiz beslenme önerilerine fazlasıyla ihtiyaç duyabiliyor. Bu nedenle yeni başlayanlar için glutensiz beslenme tarifleri kurtarıcı ve lezzetli birer çözüm olarak öne çıkıyor. Aynı zamanda glutensiz pratik yemek tarifleri de çölyak hastalarının hayatını kolaylaştırmakta büyük bir etkiye sahip!
Glutensiz Beslenme Yöntemi için Doktor Onayı Gerekir mi?
Kişilerin gluten duyarlılığı ya da çölyak hastalığının olup olmadığını anlamasının en geçerli yolu, tabii ki bir uzmandan yardım almak! Bu sayede yapılan testlerle hastalığa ya da duyarlılığa dair bir tanı koymak mümkün oluyor. Bunun hemen ardından ise vakit kaybetmeden doktor onayıyla kişiye özel bir glutensiz diyet uygulamaya konulabilir.
| Glutensiz beslenme üzerine daha çok bilgi sahibi olmak için Gluten Var mı? kategorimizi de ziyaret edebilirsiniz! |
*Bu sayfada yer alan açıklamalar, sağlık tavsiyesi ve uyarı niteliği taşımamakta olup sadece bilgi edinimi amaçlıdır.
Kaynaklar
- Zarife Kuloğlu. “Çölyak Hastalığı”. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi. 2014. (çevrim içi).
- Süheyla Ayça Gülenay Sümer, Ferda Akbay Harmandar, Seyit Uyar, Ayhan Hilmi Çekin. “Non Çölyak Gluten Duyarlılığı”. Güncel Gastroenteroloji. 2015. (çevrim içi).
- “Çölyak Hastalığında Beslenme”. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü. 2017. (çevrim içi).
- Catriona Harvey Jenner. “8 differences between coeliac disease and gluten intolerance”. Cosmopolitan. 2017. (çevrim içi).
- Nilay DANIŞ, Rukiye VARDAR. “Non Çölyak Gluten Duyarlılığı”. Güncel Gastroenteroloji. 2018. (çevrim içi).
- “Çölyak Hastalığı Öğretmenlere Yönelik Bilgilendirme Rehberi”. T.C. Sağlık Bakanlığı. 2018. (çevrim içi).
- “Çölyak ve Görülme Sıklığı”. T.C. Sağlık Bakanlığı. 2022. (çevrim içi).
- Hilal Batmaz. “Çölyak ve Gluten Duyarlılığı Arasındaki Farklar”. Glutensiz Hayat Derneği. 2022. (çevrim içi).
- Mayo Clinic, “Celiac disease”, Mayo Clinic.(çevrim içi)