Çölyak Testi Nedir? Nasıl Yapılır?
Günümüzde son derece yaygın bir otoimmün rahatsızlık olan çölyak hastalığı nasıl teşhis edilir biliyor musunuz? Çölyak testi hakkında tüm detayları bu yazımızda sizlerle paylaştık. Hemen okuyun!
T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan Çölyak Hastalığında Aile Hekimleri için Tanı, Tedavi ve İzlem Rehberi adlı rehberde çölyak hastalığı, glutene maruz kalma sonucu gelişen kronik bir rahatsızlık olarak tanımlanıyor. Bireylerin bu hastalığa sahip olup olmadığını belirlemek için birtakım testler uygulanıyor. Bu dosyamızda çölyak hastalığının teşhisini tüm detaylarıyla mercek altına aldık. Hadi, şimdi öğrenme vakti!
Çölyak Hastalığı Testleri Nelerdir?

ABD Ulusal Diyabet, Sindirim ve Böbrek Hastalıkları Enstitüsü tarafından yayınlanan Celiac Disease Tests adlı rehberdeki bilgilere göre, çölyak hastalığı teşhisi antikor testi ve bağırsak biyopsisi yoluyla yapılıyor. Bazı durumlarda çölyak hastalığının teşhisinde genetik testi de tercih edilebiliyor.
Antikor Testi Nedir?
Antikor testi, çölyak hastalığının teşhisinde ilk adım olup hastanın bağışıklık sisteminin glutene nasıl tepki verdiğini belirliyor. Bu aşamada genellikle doku transglutaminaz antikoru IgA ya da anti-endomisyum antikoru IgA testi kullanılıyor. Bu testler çölyak hastalarının glutensiz diyete uyumunu değerlendirme amacıyla da tercih ediliyor.
Bağırsak Biyopsisi Nedir?
Bağırsak biyopsisi ince bağırsağından iç yüzeyinden alınan dokuların incelenmesi olarak tanımlanıyor. T.C. Sağlık Bakanlığını yayınladığı kaynağa göre antikor testleri çölyak hastalığını işaret ediyorsa teşhisin doğrulanması için gastrointestinal sistem endoskopisi ile bağırsak biyopsisi uygulanıyor. Antikor testinin negatif sonuç vermesi durumunda sağlık uzmanı halen çölyak hastalığından şüpheleniyorsa yine bağırsak biyopsisine başvuruluyor.
T.C. Sağlık Bakanlığını yayınladığı kaynağa göre bağırsak biyopsisinden doğru sonuçlar alabilmek için bu testin hasta gluten tükettiğinde yapılması gerekiyor. Aksi takdirde bağırsak bölgesinde taraklaşma ve mozaik görünümünün tespit edilmesi güçleştiğinden doğru teşhis konulamıyor. |
Çölyak Testi Nasıl Yapılır?
Çölyak testinin antikor ve bağırsak biyopsisi yoluyla yapıldığından söz etmiştik. Dünya Gastroenteroloji Derneği tarafından yayınlanan Celiac Disease adlı rehbere göre çölyak testi öncesinde hastanın tıbbi geçmişi dikkatli bir şekilde değerlendiriliyor. Ardından hastadan kan alınarak IgA anti-tTG ve toplam IgA seviyeleri ölçülüyor. IgA eksikliği olan hastalarda ise IgG tabanlı testler (anti-DGP, anti-TTG ve EMA) uygulanıyor.
Klinik test sonuçlarının pozitif çıkması ya da belirsiz olması durumunda biyopsi yöntemi kullanılıyor. Bu prosedür sırasında ince bağırsağın bir bölümünden küçük doku örnekleri alınıyor. Endoskopi yoluyla ince bağırsakta herhangi bir hasar belirtisi olup olmadığı tespit ediliyor.
Herhangi bir belirti göstermeyen ancak aile öyküsünde çölyak hastalığı bulunan bireylerin uzman bir hekim veya gastroenteroloğa danışarak çölyak testi yaptırması öneriliyor. |
Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Yukarıda belirttiğimiz üzere çölyak hastalığının teşhisinde antikor testi (serolojik test), bağırsak biyopsisi ve genetik testler kullanılıyor. Teşhis için en etkili yöntem antikor testi olsa da bu test yüzde 100 hassasiyet göstermiyor. American Gastroenteroloji Dergisi’nde yayınlanan bir makaleye göre erken yaşta çölyak hastalığı teşhisi konulan bireylere periyodik olarak tekrar testler yapılıyor. Çölyak hastalığının doğru teşhisi için genellikle ilgili testlerin kombinasyonu, hekimlerin klinik bulguları ve hastanın tıbbi geçmişi dikkate alınıyor.
Çölyak Testi Nerelerde Yapılır?
Çölyak hastalığı teşhisi için gerekli testler hastane, sağlık ocağı ve özel laboratuvarlarda uygulanıyor. Çoğu zaman aile hekimleri hastanın semptomlarına ve tıbbi geçmişine dayanarak bir başlangıç değerlendirmesi yaparak gerekli testleri istiyor. Antikor testleri genellikle özel laboratuvar ya da hastane laboratuvarlarında yapılıyor. Endoskopi ve bağırsak biyopsisi gibi daha kapsamlı testler ise hastanelerin gastroenteroloji bölümlerinde gerçekleştiriliyor.
Evde Çölyak Testi Yapılabilir mi?
Çölyak hastalığının kesin tanısını koymak için spesifik tıbbi testler yapılıyor. Ancak piyasada evde kullanılabilecek bazı çölyak testi kitleri de bulunuyor. Çölyak hastalığı semptomları gösteren ya da halihazırda hastalığı taşıyan bireyler antikor temelli olan bu test kitlerini tercih edebiliyor. Tabii ev tipi çölyak test kitlerinin kullanım talimatlarına uyulmaması ve diğer çevresel faktörlerden etkilenmesi muhtemel. Bu nedenle kesin bilgiye ulaşmak için mutlaka profesyonel danışmanlık almak gerekiyor.
Çölyak Hastalığı Tanısı Konduğunda Neler Yapılmalıdır?
Dünya Gastroenteroloji Derneği tarafından yayınlanan kaynaktan alınan bilgiler doğrultusunda çölyak hastalığı tanısı konulduktan sonra izlenen adımlar aşağıdaki gibi sıralanıyor:
Glutensiz Diyet
Çölyak hastası bireyler vitamin, kalsiyum ve liflerle zenginleştirilmiş dengeli ve sıkı bir glutensiz diyet uygulamak durumunda kalıyor. Uzman hekim ve diyetisyenler tarafından belirlenen bu diyette buğday, çavdar ve arpa gibi gluten içeren gıdalara kesinlikle yer verilmiyor. Bu gıdalar yerine mısır, pirinç, mercimek ve soya gibi alternatifler tercih ediliyor. Çölyak hastası bireylerin de üzerinde “glutensiz, gluten-free” ibaresi olan ürünleri tercih etmesi ve diyete tamamıyla uyması önem arz ediyor.
Glutensiz diyet uygulanması hastaların yaşam kalitesini artırmakla kalmayıp çölyak hastalığıyla ilgili komplikasyonların oluşmasını engellemeyi hedefliyor. Glutensiz diyet uygulamasından sonra birçok çölyak hastasının antikor testi sonuçları negatife dönüyor. Tabii bu durum kişiden kişiye değişiklik gösteriyor.
Takip Muayeneleri
Çölyak hastası bireylerin düzenli aralıklarla takip muayenesine gitmesi kritik bir önem taşıyor. Takip muayeneleri, hastaların antikor seviyesini ve bağırsaklarında hasar oluşup oluşmadığını kontrol etmek için yapılan testleri içeriyor. Özellikle hastanın antikor seviyesinin düzenli olarak kontrol edilmesi hastanın glutensiz diyete ne kadar uyduğunu değerlendirmek konusunda önem arz ediyor.
Aile Üyeleri Taraması
Çölyak hastalığı tanısı konulan bireyin aile üyelerinin de bu hastalığa yatkın olabileceğini göz önünde bulundurmak gerekiyor. Çölyak hastalığında erken tanı, hastalığın komplikasyonlarından kaçınmaya büyük ölçüde yardımcı oluyor. Bu nedenle aile üyelerinin de çölyak testi yaptırması öneriliyor.
Komplikasyonların İzlenmesi
T.C. Sağlık Bakanlığını yayınladığı kaynağa göre çölyak hastalığı demir eksikliği anemisi, laktoz intoleransı, osteopeni, osteoporoz, folat eksikliği, B12 vitamini eksikliği, çeşitli immünolojik bozukluklar, ishal ve kabızlık gibi komplikasyonlara yol açabiliyor. Düzenli kontrolle bu komplikasyonların erken tanısı ve tedavisi daha ciddi sorunlardan kaçınmak mümkün hale geliyor.
Çölyak hastalığından şüphelenmenize neden olan belirtiler gösteriyor ancak ne olduğunu anlayamıyor musunuz? O halde “Huzursuz (İrritabl) Bağırsak Sendromu Belirtileri” adlı içeriğimize de hemen göz atabilirsiniz! |
*Bu sayfada yer alan açıklamalar, sağlık tavsiyesi ve uyarı niteliği taşımamakta olup sadece bilgi edinimi amaçlıdır. Çölyak hastalığının tanı ve tedavisi hakkında kesin bilgi almak için mutlaka hekiminize danışmalısınız.
Kaynaklar:
- Çölyak Hastalığında Aile Hekimleri için Tanı, Tedavi ve İzlem Rehberi, T.C. Sağlık Bakanlığı, 2019. (çevrim içi)
- Celiac Disease, World Gastroenterology Organization Global Guidelines, 2016. (çevrim içi)
- Update on Serologic Testing in Celiac Disease, American Journal of Gastroenterology, 2010. (çevrim içi)
- Celiac Disease Tests, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, 2020. (çevrim içi)