Yaygın bir sindirim sistemi rahatsızlığı olan çölyak hastalığı her yaştan insanda görülebiliyor. Gluten tüketimiyle ilişkilendirilen çölyak hastalığına sahip bireyler neler yiyebilir? Bu hastalıktan kurtulmak mümkün mü? Gelin, tüm bu soruların cevabını ve çölyak hastalığının tedavi sürecinde yapılması gerekenleri birlikte inceleyelim!

Çölyak hastalığı, vücut savunma sisteminin gluten adlı proteine karşı gösterdiği hassasiyet olarak tanımlanıyor. Bu hassasiyet glutene karşı aşırı duyarlılık sonucu ince bağırsakta hasara neden olabiliyor. Örneğin; ince bağırsağın iç yapısını bir havluya benzetecek olursak, havluya benzer şekilde girintiler ve çıkıntılardan oluşan ince bağırsak yüzeyi çölyak hastalarında düzleşmeye başlıyor. Bu da besinlerin emiliminde azalmaya yol açabiliyor. Vücut savunma sistemi ise bu durumu sindirim problemleri, şişkinlik, ciltte bozulmalar, halsizlik, adet düzensizlikleri gibi belirtilerle yansıtıyor. Elbette ki belirtilerin varlığında uzman bir hekim tarafından teşhis koyulması gerekiyor.

T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan Çölyak Hastalığında Aile Hekimleri için Tanı, Tedavi ve İzlem Rehberi adlı rehbere göre yaşam kalitesini büyük ölçüde etkileyen bu hastalığın etkileri bağırsaklarla sınırlı kalmıyor. Çölyak hastalığı, intestinal (bağırsaklarla ilgili) ve ekstraintestinal (bağırsak dışı) etkilere kadar geniş bir yelpazede görülebiliyor. Çölyak hastalığının tam olarak ne olduğunu ve vücutta nasıl bir etki yarattığını anlamak için daha derinlemesine bir inceleme gerekiyor. Sizler için derlediğimiz bilgilerle farkındalığınızı artırmak için okumaya devam edin!

Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

World Health Organization (WHO) tarafından yayınlanan Celiac Disease adlı rehbere göre çölyak hastalığı tanısı konan hastaların sayısındaki artış, bu rahatsızlığın çeşitli klinik belirtilerine karşı farkındalığın artmasıyla ilişkilendiriliyor. Çölyak hastalarının yakındığı rahatsızlıkların birçoğu aşağıdaki gibi sıralanıyor:

  • Geçmeyen ishal ve kabızlık
  • Karında şişkinlik ve gaz hissi
  • Diş eti yaraları, diş minesi kaybı, diş çürükleri, ağız içinde aftlar, ağız kokusu ve kuruluğu
  • Eklem ağrıları
  • Ciltte, özellikle el sırtındaki deride kalınlaşma
  • Ciltte kaşıntılı ve içi su dolu kabarcıklar
  • El ve ayakta uyuşukluk
  • Vücutta denge kurmada zorluk
  • Şiddetli baş ağrısı
  • Depresyon, öğrenme güçlüğü ve davranış bozukluğu gibi psikolojik rahatsızlıklar

Çölyak Hastaları Ne Yiyebilir?

World Health Organization (WHO) ve Food and Agriculture Organization (FAO) tarafından paylaşılan bilgilere göre kilogramında 200 miligramdan daha az gluten içeren gıdalar “glutensiz gıda” olarak adlandırılıyor. Çölyak hastasıysanız diyetinizde glutensiz gıdalara yer vermeniz gerekiyor. 

Marketlerde satılan glutensiz ürünleri diyetinize ekleyebilir, glutensiz doğal sebze ve meyveleri, bakliyatları tüketebilirsiniz. Ancak satın alacağınız ambalajlı ürünlerin üzerinde “glutensiz” veya “gluten-free” ibarelerinin yer almasına dikkat etmelisiniz. T.C. Sağlık Bakanlığının yayınladığı Metabolizma ve Çölyak adlı rehberde çölyak hastaları için güvenli yiyecekler aşağıdaki gibi sıralanıyor:

  • Tüm sebze ve meyveler
  • Tüm bakliyatlar
  • Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar
  • Mısır, pirinç, kestane, nohut, soya ve unları
  • Et, tavuk, balık gibi protein kaynakları
  • Yumurta, bal, reçel ve zeytin gibi kahvaltılıklar
  • Evde çekilmiş baharatlar
Çölyak hastalığına diyabetin eşlik etmesi sık rastlanan durumlar arasında yer alıyor. Bu durumda hem glutensiz hem de diyabetik diyet uygulanması gerekiyor. Glutensiz diyet ve diyabet diyeti birbirini olumsuz etkilemeden aynı anda yürütülebiliyor.

Çölyak Hastalığı Genetik mi?

Çölyak hastalığı genetik bir yatkınlık gerektiren otoimmün bir hastalık. World Journal of Gastroenterology dergisinde yayınlanan Celiac disease: From Genetics to Epigenetics adlı makaleye göre bu hastalık HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 adı verilen belirli genetik varyantlarla ilişkilendiriliyor. Bu genetik varyantlara sahip bireyler glutenle temas etmeleri durumunda immün yanıt geliştirme riski taşıyor.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalık olsa da ailede çölyak hastası olmaması, çocukta da olmayacağı anlamına gelmiyor. Gastroenteroloji ve İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Deniz Duman, daha çok genetik nedenlere bağlı bir hastalık olan çölyak hastalığının nasıl aktif hale geldiğine dair bilgilerin henüz yetersiz olduğuna dikkat çekiyor.

Hastalığın tanı aşamasında çölyak testi gibi genetik testlere başvuruluyor. Ne var ki, çölyak hastalığı ile ilişkili genetik değişiklikler sağlıklı insanların yaklaşık üçte birinde mevcut. Bu nedenle çölyak hastalığı tanısı için genetik mutasyonların varlığı hastalığı teşhis etmeye yeterli bulunmazken, yokluğu hastalığı dışlamada büyük ölçüde yardımcı oluyor.

Journal of Pediatric Gastroenterology dergisinde yayınlanan Prevalence of Celiac Disease Among First-degree Relatives of Patients With Celiac Disease adlı makalede çölyak hastası çocukların akrabalarının yüzde 4,8’inin ince bağırsaklarında çölyak hastalığıyla uyumlu hasar tespit edildiği belirtiliyor.

Çölyak Hastalığı Geçer mi?

Food Science and Human Wellness adlı uluslararası bilim dergisinde yayınlanan Celiac Disease: Overview And Considerations For Development Of Gluten-Free Foods araştırmasına göre çölyak hastalığında glutenden tamamen kaçınmak bağırsağın iyileşmesine, beslenme eksikliklerinin ve diğer semptomların çözülmesine olanak tanıyor. Sıkı bir diyet takibiyle çölyak hastalığına bağlı uzun vadeli komplikasyonların birçoğunun gelişme riski azalıyor.

Çölyak hastalığının tedavisinde gluten diyetini gıdalarla sınırlamak yeterli olmuyor. Glutensiz diyette besinler kadar kişisel bakım ve kozmetik ürünlerinizin içeriklerini de titizlikle incelemelisiniz. Özellikle ağız yoluyla gluten alımının önüne geçmek için dudak nemlendiricisi, ruj ve diş macunu gibi ürünlerin glutensiz olmasına dikkat edebilirsiniz.

Çölyak hastalığı teşhisi durumunda glutensiz bir diyet uygulamanız gerekecek. Gluten içermeyen gıdalar hakkında daha fazla bilgi almak için Glutensiz Beslenme sayfamızı ziyaret edebilirsiniz!

*Bu sayfada yer alan açıklamalar, sağlık tavsiyesi ve uyarı niteliği taşımamakta olup sadece bilgi edinimi amaçlıdır. Çölyak hastası olduğunuzdan şüphelenmeniz durumunda mutlaka uzman bir hekime danışmalı ve tedavi hakkında bilgi edinmelisiniz.

 

Kaynaklar: