Uzmanlar çölyak hastalığının ülkemizde giderek daha sık rastlanan hastalıklardan biri olduğunu belirtiyor. Yapılan pek çok araştırma da bu görüşü şaşırtıcı verilerle destekler nitelikte. Peki, çölyak hastalığının bu kadar yaygın olmasının nedeni acaba genler mi? Gelin, gluten tüketiminin son derece riskli olduğu çölyak hastalığı genetik midir birlikte bakalım!
Gluten arpa, çavdar ve buğday çeşitlerinde yer alan bir tür protein grubu. Günlük tüketilen birçok gıdada yer alan gluten, bazı bünyelerde sindirim ve emilim gibi problemlere sebebiyet verebiliyor. Günlük yaşamın kalitesini etkileyen bu rahatsızlıklar, özel hazırlanmış diyet listeleri sayesinde kontrol altında tutulabiliyor.
Sağlık Bakanlığı bünyesinde hazırlanan bir makaleye göre, ülkemizde çölyak hastalığının görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 arasında değişiyor. Bu oran ise uzmanları çölyak hastalığının sebeplerine daha çok eğilmeye ve çölyak hastalığı doğuştan mı gelir, yoksa sonradan mı gelişir öğrenmeye itiyor. O halde, gelin çölyak hastalığı faktörleri neler ve genlerin çölyak hastalığındaki yeri nedir hep birlikte keşfedelim!
Çölyak Hastalığı Kalıtsal mıdır?
Çölyak hastalığının kalıtsal özellik taşıyıp taşımadığı, çoğunlukla ailesinde ya da kendisinde çölyak hastalığı bulunan kişiler için merak konusu. Öyle ki son dönemlerde pek çok birey, “Çölyak hastalığı anneden çocuğa geçer mi?” sorusunun yanıtını arıyor. Evet; yapılan araştırmalar, çölyak hastalığının genetik faktörlerden de etkilendiğini ortaya koyuyor.
| “Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi”nde yayınlanan bir makale, çölyak hastalığı genetiğiyle ilgili çalışmalar doğrultusunda bu hastalığın çevresel ve genetik etkilerle ortaya çıkan multifaktöriyel bir karakter taşıdığını ifade ediyor. |
Genetik olarak çölyak hastalığına yatkın olan kişiler, çoğunlukla içerisinde gluten proteini bulunan bir gıda tükettiğinde çölyak hastalığıyla karşı karşıya kalabiliyor. Bundan dolayı çölyak hastalığı belirtileri ilk kez bebeklik döneminde ek gıdaya başlandığında ortaya çıkıyor. Birinci derece akrabaların genleriyle bebeğe taşınan çölyak hastalığı, gluten proteininin vücuda girmesi halinde meydana geliyor. Çölyak hastalığı hem çocuklarda hem de erişkin yaş grubunda tanı alabilir ve yaşam boyu devam edeceği kabul edilir.
| “Çölyak Hastalığı” isimli araştırma, erken tanının hastalığın seyrini değiştirebileceğini belirtiyor. Çölyak hastalığında erken teşhis için tarama yapmanın önemini vurgulayan makale, özellikle çölyak hastalarının birinci ve ikinci derece akrabalarının mutlaka taranması gerektiğini ifade ediyor. Bununla birlikte ilk testte negatif antikor saptansa da ileride çölyak gelişmeyeceğinin garantisi olmadığına dikkat çekiliyor. Bu nedenle taramanın tekrarlanması gerekiyor. |
Çölyak Hastalığı Faktörleri
Çölyak hastalığının nedeni olacak çeşitli faktörler bulunuyor. Bu faktörler kimi zaman birlikte görülürken, kimi zaman tek başına çölyak hastalığının oluşmasına yol açabiliyor. Çölyak hastalığı faktörleri şu şekilde sıralanıyor:
Genetik Faktörler
Çölyak hastalığı faktörleri arasında en yaygın olan genetik faktörler, bu hastalığın ortaya çıkmasında büyük bir unsur oluyor. Çölyak hastalığında genetik etkeni üzerine yapılan araştırmalar, ailede bulunan çölyak hastalığının genlerle taşındığını ortaya koyuyor. Ancak çölyak hastalığı oluşumunda yalnızca genetik faktörler etkili olmayabiliyor. Anne ve baba çölyak olsa bile bazı durumlarda çocuklara çölyak hastalığı teşhisi konulmayabiliyor. Bununla birlikte ailede çölyak hastası olmasa bile çocukta çölyak görülebiliyor.
| Çölyak hastalığıyla ilgili araştırmalar, belli popülasyonlarda aday genler veya kromozomal bölgeler ile çölyak hastalığı arasında ilişki bulunduğunu ortaya koyuyor. Fakat aynı aday genlerin bazı popülasyonlarda negatif sonuç verdiği pek çok çalışma da bulunuyor. Çölyak Hastalığının Moleküler Genetik Temelleri isimli bir araştırma, bunun sebebini çölyak hastalığıyla ilişkili lokusların popülasyonlar arasında farklılık gösterebilmesi olarak açıklıyor. |
Çevresel Faktörler
Çölyak hastalığının oluşmasında çevresel faktörlerin etkisi oldukça büyük. Günümüzdeki epidemiyolojik çalışmalar, çölyak hastalığı görülme sıklığının toplumdan topluma değişiklik gösterdiğini kanıtlıyor. Tahıl ürünleri üretimi ve tüketimi fazla olan ülkelerde çölyak görülme riski de artıyor. Bununla birlikte, çölyak hastalığına genetik olarak yatkınlığı bulunan ancak gluten içeren gıdaları tüketmeyen kişilerde çölyak hastalığı belirtileri görülmeyebiliyor.
Bağışıklık
Çölyak hastalığı bir otoimmun bir hastalık olarak kabul ediliyor. Yani kişinin vücudunun yine kendi bağışıklık sistemince yabancı algılanması durumu söz konusu. Otoimmun tiroidit, diyabet, Schogren hastalığı gibi diğer otoimmun hastalıkları olan bireylerde ise çölyak hastalığı teşhis olasılığı daha yüksek oluyor.
Çölyak Hastalarında Risk Grubu: Birinci Derece Akrabalar
Anne ve/veya babada çölyak hastalığının bulunması, çocukların çölyak hastası olma riskini çok büyük ölçüde etkiliyor. Çölyak Hastalığının Moleküler Genetik Temelleri isimli makale,HLA’ları benzer olan kardeşlerin yüzde 30-50 ve tek yumurta ikizlerinin ise yüzde 70-100 oranında bu hastalığa yakalanma ihtimali olduğu biliniyor.
| T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan “Çölyak Hastalığında Aile Hekimleri için Tanı, Tedavi ve İzlenim Rehberi” isimli kaynak, çölyak hastalığının multigenik bir hastalık olduğunu ve otozomal geçiş göstermediğini belirtiyor. Çölyak hastalarının birinci derece akrabalarında bu durumun görülme sıklığının ise yüzde 8 ila 18 arasında değiştiği paylaşılıyor. |
Anne, baba veya kardeşte genetik olarak var olan veya diğer faktörlerin etkisiyle sonradan gelişen çölyak hastalığı, ailede bulunan diğer bireyler için de tehdit unsuru oluşturabiliyor. Bu noktada birinci derece akrabalarda çölyak hastası olan kişiler bulunuyorsa, kişilerin çölyak hastalığı belirtileri taşıyıp taşımadığına bakmadan mutlaka çölyak hastalığı testi yaptırması gerekiyor.
| Çölyak hastalığıyla ilgili farklı konularda bilgi sahip olmak için web sitemizde bulunan Çölyak Hastalığı kategorisine tıklayarak konuyla ilgili detaylı içeriklere ulaşabilirsiniz. |
*Bu sayfada yer alan bilgiler, öneri ve uyarı mahiyetinde olmayıp yalnızca bilgilendirme amacıyla paylaşılmıştır. Çölyak hastalığı hakkında en doğru bilgiler için alanında uzman bir hekime danışmanız gerekmektedir.
MD, Prof. Deniz Güney Duman tarafından onaylanmıştır.
Kaynakça:
- Zarife KULOĞLU, Çölyak Hastalığı, Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, 2013, (çevrim içi)
- Cemal Ün, Sema Aydoğdu, Çölyak Hastalığının Moleküler Genetik Temelleri, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2003, (çevrim içi)
- Seçkin Soya, Cemal Ün, Çölyak Hastalığındaki Moleküler ve Genetik Gelişmeler, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2013, (çevrim içi)
- Oya YÖNAL, Sadakat ÖZDİL, Çölyak Hastalığı, Güncel Gastroenteroloji Dergisi, 2014, (çevrim içi)
Ayşe KEFELİ, Çölyak Hastalığı, Güncel Gastroenteroloji Dergisi, 2023, (çevrim içi)