Okul çocuklar için en güvenilir yerlerden biri. Peki, beslenme konusunda da aynı durum sizce geçerli mi? Glutensiz beslenmesi gereken çocuklar için ev dışında beslenme önerilerimiz geliyor!
Çocuğu okula gönderdikten sonra endişeleneceğiniz tek konu ders notları olmalı, değil mi? Ne yazık ki hayat bazı aileler için bu kadar kolay olmuyor. Bazı çocuklar özel beslenme programlarına ihtiyaç duyuyor. Örneğin; çölyak hastası veya gluten hassasiyeti olan çocuklar… Her okulun kantini veya yemekhanesi glutensiz beslenmeye yönelik hassasiyetlere dikkat etmeyebiliyor. Öyleyse iş size düşüyor!
Çocuğun okulda neler yiyeceği konusunda tam kontrol kurmanız imkansız olabilir. Fakat öğle yemeği menüsünü evde hazırlayabilirsiniz. Öyle ki okul yemekhanelerinde genellikle tahıl, patates ve et ürünlerine rastlanıyor. Bu da glutensiz beslenen çocuklar için uygun olmuyor. Üstelik yemekhane çalışanlarının çölyak hastalığına ve çapraz bulaşma riskine dair ne kadar bilgi sahibi olduğunu da bilmek mümkün değil.
Okuldaki Beslenmede Glutensiz Beslenmek Mümkün müdür?
Okul yemekhaneleri çocuklara genellikle tek çeşit bir menü hazırlıyor. Bu menüler de glutensiz veya vejetaryen beslenme şekline uygun olmuyor. Türkiye’de son yıllarda üniversite yemekhanelerinde vegan menüler de yer almaya başladı ancak dışarıdaki çoğu restoranda bile gluten hassasiyetine gereken önem verilmiyor. Dolayısıyla çocukların okul yemekhanesinde glutensiz beslenebilmesi şimdilik mümkün değil.
T.C. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü öğretmenlere ve öğrencilere yönelik çölyak broşürleri hazırlıyor. Bu broşürler çölyak hastalığının bulaşıcı olmadığını, minimum miktarda glutenin dahi hastalığı veya hassasiyeti olan çocukları hasta edebileceğini, glutenli besinleri tüketmesi konusunda çocuklara baskı yapılmaması gerektiğini ve hangi besinlerde gluten bulunduğunu anlatıyor. Okuldaki herkesin bu konuda bilgi sahibi olması, gluten hassasiyeti olan çocukların hayatını bir nebze kolaylaştırıyor.
Çölyak hastalığı ya da gluten enteropatisi, bağırsaklarda sindirimi sağlayan yapıların bozulmasına sebep oluyor. Bu hastalık, yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasar oluşturan bir alerjik sindirim sistemi rahatsızlığı olarak kabul ediliyor.
Kaynak: Çölyak ve Görülme Sıklığı
Okul yemekhaneleri glutensiz menüler hazırlamadığı sürece çocukların glutensiz beslenmesi mümkün olmuyor. Diğer yandan gluten hassasiyeti bulunan çocuklar evde hazırlanan yemekleri okula getirerek kendilerine zarar vermeyecek gıdaları tüketebiliyor. Okul yemekhanelerinin değişebilmesi için gluten hassasiyetine sahip çocukların ebeveynlerinin bir araya gelmesi ve yemekhane menüsü konusunda okulla nasıl bir iş birliği yürütüleceğini tartışmaları gerekiyor.
Hangi Ürünler Okul Beslenmesine Uygundur?
Okula beslenme çantası götüren çocukların dikkat etmesi gereken bazı kurallar bulunuyor. Okul yönetmelikleri beslenme çantasında bulunması gereken gıdaları şu şekilde sıralıyor:
- 1 porsiyon sebze
- 1 porsiyon meyve
- Proteinli besinler
- Enerji veren sağlıklı atıştırmalıklar (kuru yemiş, kuru meyve vb.)
Beslenme çantasına mümkün olduğunca kokusuz yiyecekler konulması gerekiyor. Bu uygulama hem çocuklar arasındaki eşitsizliklerin önüne geçmek hem de sınıfta koku kirliliği yaratmamak adına uygulanıyor. Peki, siz çocuğunuzun uzun teneffüs aralığı için hazırladığınız beslenme çantasına neler koyabilirsiniz?
Beslenme çantası için glutensiz gıdalar:
- Peynir
- Süt
- Yoğurt
- Ayran
- Bal, reçel, zeytin
- Glutensiz unlar (kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu vb.) ile hazırlanan gıdalar (ekmek, kurabiye, kek vb.)
- Kuru yemişler (fındık, ceviz, badem, fıstık vb.)
- Tohumlu gıdalar (kinoa, chia, keten vb.)
- Kuru meyveler (incir, üzüm, kayısı vb.)
- Tüm meyve ve sebze çeşitleri
- Tüm bakliyat çeşitleri
Uzak durulması gereken glutenli gıdalar:
- Ekmek (pide, bazlama, tam tahıllı buğday ekmeği vb.)
- Pastane ürünleri (pasta, börek, kurabiye, kraker, çörek, gofret vb.)
- Simit
- Makarna, erişte, kuskus
- Arpa
- Çavdar
- Yulaf
- Şehriye
- Bulgur
- Tarhana
- Yarma
- İrmik
- Hazır çorbalar
- Kahvaltılık gevrek
- Kraker
Glutensiz diyette dikkat edilmesi gereken diğer unsurlar:
- Doğal gıdalara önem verilmeli.
- Dışarıda yemek tüketilirken dikkatli seçimler yapılmalı.
- Etiketsiz gıdalar tüketilmemeli.
- Hazırlama ve pişirme aşamasında gıdalar glutenle temas ettirilmemeli.
Çocukların her gün bir yumurta tüketmesi öneriliyor ancak beslenme çantalarına kokulu gıdalar kabul edilmediği için çocukların yumurtayı kahvaltı öğününde tüketmesi tavsiye ediliyor. Balık ve et gibi gıdaların hem kokuları nedeniyle hem de maddi eşitsizliklerden dolayı sınıf içerisinde tüketilecek beslenme çantalarında yer alması uygun görülmüyor.
Yiyeceklerin yanı sıra glutensiz diyet uygulayan kişilerin kullandıkları kişisel bakım ürünlerine de dikkat etmesi gerekiyor. Gluten içeren ilaçlar, şampuanlar, kremler vb. kozmetik ürünler de gluten diyetine zarar verebiliyor.
Okul Kantinlerindeki Ürünler Çölyak Hastalarına Uygun mudur?
Kapalı gıdaların birçoğu çölyak hastaları için uygun olmuyor. İçeriğinde direkt olarak gluten bulunmayan ürünler dahi çapraz bulaşma riski taşıyor. Paketli gıda alırken içeriğinin çok dikkatli incelenmesi ve üzerinde “glutensiz” ibaresinin yer alıp almadığının da kontrol edilmesi gerekiyor. Dolayısıyla çocuklar için okul kantininden paketli gıda almak pek güvenli olmuyor.
Okul kantinlerinde paketli gıdaların yanı sıra sandviç, burger, patates kızartması, tost veya pizza gibi yiyecekler de satılıyor. Gluten hassasiyeti bulunan çocuklar ekmek ve türevlerini tüketemediği için bu besinleri almaları da uygun bulunmuyor. Patates kızartması ve diğer glutensiz yiyecekler çapraz bulaşma riski göz önünde bulundurularak, gerekli hijyen koşulları sağlandığı takdirde alınabiliyor.
Bisküvi, kraker, çikolata vb. paketli gıda tüketmek isteyen çocuklar için ebeveynler Pronot etiketli glutensiz paketli gıda alternatiflerini inceleyerek beslenme çantalarına ekleyebilir. Çünkü eser miktardaki gluten bile çoğu çölyak hastasının rahatsızlanmasına neden olabiliyor.
Evden Öğün Götürmek Glutensiz Beslenmeye Daha Faydalı mıdır?
Evden götürülen öğünleri glutensiz olarak hazırlamak tamamıyla sizin elinizde. Bu nedenle hem çocuklar hem de yetişkinler için evden öğün götürmek glutensiz beslenmeyi de kolaylaştırıyor. Öğle yemeğini yemekhanede veya kafeteryada tüketen çocuklar için beslenme çantasına yumurta, et ve türevlerini koyabilirsiniz. Nitekim diğer çocuklar da yemekhanede et, tahıl ve sebzeden oluşan menülerini yiyor olacak.
Çocuğunuza glutensiz bir öğle yemeği hazırlarken okuldaki menüyü inceleyerek diğer çocukların yanında çocuğun kendisini kötü hissetmeyeceği bir öğün hazırlayabilirsiniz. Elbette ki bu öğünleri hazırlarken çocuğunuzun sevdiği yiyeceklere de öncelik vermeniz gerektiğini unutmamalısınız. Peki, çocuklar için glutensiz öğle yemeğinde neler hazırlanabilir?
- Haşlanmış veya çırpılmış yumurta
- Glutensiz krep, pankek veya waffle
- Salam, sosis, peynir parçaları, meyve ve glutensiz kraker
- Glutensiz kahvaltılık gevrek ve süt
- Glutensiz makarna ve köfte
- Patates püresi ve tavuk
- Glutensiz sebzeli kiş
- Kabak spagetti ve tavuk
- Glutensiz ekmekle hazırlanan sandviç ve dürümler
- Glutensiz unla hazırlanan kek, börek ve kurabiyeler
- Ton balıklı salata
- Somon parçaları, patates püresi ve sebzeler
Birbirinden lezzetli glutensiz tarifler hazırlarken okul yönetmeliklerinin belirttiği protein, sebze, meyve ve sağlıklı atıştırmalık kurallarını da ihmal etmemeniz gerekiyor.
Okul Yaşındaki Çocuklarda Çölyak Belirtileri Neler?
Aşağıda yer alan yaygın belirtilerin sadece çölyak hastalığı ile ilişkilendirilmediğini, farklı sorunlara da işaret edebileceğini unutmamalısınız. Bu nedenle çocuğunuzda gördüğünüz herhangi bir anomali halinde vakit kaybetmeden hekime danışmalısınız:
- Mide veya karın ağrıları
- Şişkinlik
- İshal
- Kabızlık
- Kilo alma veya kilo verme sorunu
- Büyüme geriliği
- Gecikmiş ergenlik
- Kemik ve eklemlerde ağrı
- Kronik yorgunluk
- Tekrarlayan baş ağrıları
- Kaşıntılı deri döküntüsü
Küçük yaşlardan itibaren çocukların besinlere verdikleri tepkileri izlemek çeşitli hastalıkların erken süreçte teşhis edilmesini kolaylaştırıyor. Gluten hassasiyetine sahip çocukların ebeveynlerinin çocuklarına bu durumu en basit haliyle açıklaması gerekiyor. Gluten hassasiyeti bulunan veya çölyak hastası çocukların çevresindeki herkesin de uyarılması tavsiye ediliyor. Ayrıca bu çocukların tükettikleri her besinin ebeveyn kontrolünden geçmesi gerekiyor. Aklınıza takılan diğer tüm sorular için uzmanımızın yanıtlarına Glutensiz Hayat rehberimizi ziyaret ederek ulaşabilirsiniz.
*Bu sayfada yer alan açıklamalar, sağlık tavsiyesi ve uyarı niteliği taşımamakta olup sadece bilgi edinimi amaçlıdır. Glutensiz beslenmeye başlamadan önce mutlaka doktorunuza danışmanız gerekmektedir.
Kaynaklar;
- T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı, “Çölyak Belirtileri, Tanısı ve Komplikasyonları” (çevrimiçi)
- T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı, “Çölyak hastalığının tedavisi nedir?” (çevrimiçi)
- T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı, “Çölyak ve Görülme Sıklığı” (çevrimiçi)
- T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı, “Çölyak Hastalığı Öğretmenlere Yönelik Bilgilendirme Rehberi” (çevrimiçi)
- T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı, “Çölyak Hastalığı Öğrencilere Yönelik Bilgi Broşürü” (çevrimiçi)
- Edward Joel Hoffenberg, “Celiac Disease in Children”, Celiac Disease Foundation (çevrimiçi)
MD, Prof. Deniz Güney Duman tarafından onaylanmıştır