Diyetinizde gluten bulunmaması gerekiyorsa, en çok kullandığınız soru kalıplarından birinin “X’te gluten var mı?” olması çok normal! Peki, bu X’lerden biri olan süt ve süt çeşitleri için cevapların neler olduğunu da merak ediyor musunuz?
Evlerden kafelere, yemekhanelerden kantinlere… Süt, dünya üzerinde küçük büyük demeden herkesin favori içeceklerinden biri! Kalsiyum açısından zengin olan bu besinin gluten içerip içermediği ise kimleri için süt denilince en önemli konuyu oluşturuyor. Çeşitli besin değerlerinin vücuda alımı için süt ve süt ürünleri tüketiminin güvenli bölgede olup olmadığı, bilhassa glutensiz beslenmesi gereken çocuklarda aileler tarafından bir hayli merak ediliyor.
Yüksek oranda kalsiyum bulunan sütte aynı zamanda fosfor, protein, çinko ve B grubu vitaminleri (B1, B2, B6, B12) gibi vücut için oldukça değerli besin öğeleri bulunuyor. Süt yağı ise A, D, E ve K vitaminlerini içeriyor.
Çölyak hastalığı ile laktoz intoleransının bazı semptomları birbiriyle karıştırılabiliyor. Bu her ne kadar aksi bir yanılgıyı ortaya çıkarsa da, “Sütte gluten var mı?” sorusuna tek kelimeyle basit bir yanıt vermek mümkün. Ancak glutenden uzak durması gerekenlerin ayrıntıları gözden kaçırmamaya dikkat etmesi gerekiyor. Öyleyse gelin, süt ve gluten ilişkisini daha yakından ele alalım!
Süt Gluten İçerir mi?
Glutensiz beslenenler için iyi haber! Sütün doğal ve işlenmemiş hali gluten içermiyor. Bu da sütün, glutensiz diyet programlarına dahil edilebileceği anlamına geliyor. Bununla birlikte içeriğine sonradan eklenen tatlandırıcı ve benzeri bileşenler ya da çapraz kontaminasyona uğraması nedeniyle süt, glutensiz olma özelliğini kaybedebiliyor. Bunun önüne geçmek içinse etiket bilgilerini okumaya özellikle dikkat etmek ve “glutensiz” ya da “gluten içermez” ibaresine sahip olan ambalajlı ürünleri tercih etmek önem taşıyor.
Sütün Günlük İdeal Tüketim Miktarı Nedir?
Sağlık Bakanlığı tarafından 2015’te yayımlanan Türkiye Beslenme Rehberi’ndeki kayıtlarda çocuklar, ergenlik çağındaki gençler, hamileler, emziren anneler ve menopoz sonrası dönemdeki kadınlar için günlük ideal süt ve süt ürünleri tüketiminin 2 ila 4 porsiyon olduğu açıklanıyor. Bu oran yetişkin bireyler için ortalama 3 porsiyon olarak belirleniyor. Buna göre 240 mililitrelik bir bardak süt, bir porsiyon olarak kabul ediliyor.
Türkiye Beslenme Sağlık Araştırması verilerine göre Türkiye’deki çocukların ve 18 yaş altında kalan ergenlik çağındaki bireylerin yüzde 74’ü ila 18 yaş üzeri yetişkinlerin yüzde 75’i, süt ve süt ürünlerini tavsiye edilen günlük miktarın altında tüketiyor. Buna göre, süt grubu besinlerin önerilen yıllık tüketim miktarı 34 litre iken çoğunluğun yıllık süt tüketimi ortalama 6,2 litre olarak açıklanıyor.
Sütün Besin Değerleri Tablosu
Kaynak: www.turkomp.gov.tr
Hangi Sütte Gluten Yok?
İnek, keçi, koyun, manda gibi hayvanlardan elde edilen sütün doğal hali gluten içermiyor. Ancak gluten kaynağı olan tahıllar ile bunlardan elde edilen katkı maddeleri sütlerin içine dahil edildiğinde durum tam aksine dönüyor. Bilhassa sütün içine eklenebilen buğday temelli bitkisel protein ve malt aromalarına dikkat etmek gerekiyor. Bunun yanı sıra çikolatalı ve aromalı sütlerin içeriğinde de gluten bulunabiliyor. Ancak işlenmemiş haliyle kakao ve sütten yapılan ev yapımı çikolatalı sütte, çapraz bulaşma olmadığı müddetçe gluten bulunmuyor.
Glutensiz beslenmesi gereken kişiler için markaların “glutensiz” etiketli ürünleri dışında kalan ambalajlı ürünleri tüketmemek oldukça önemli! Glutensiz olan süt ve süt grubu ürünleri, tahıllardan elde edilen katkı maddelerini içermiyor. Tam yağlı, yarım yağlı ve yağsız sütlerde de gluten bulunmuyor. Ayrıca, glutensiz diyetine çeşitli endişelerle hayvansal kaynaklı sütleri eklemek istemeyen kişiler için bitkisel kaynaklı bazı süt alternatifleri de bulunuyor. Peki, acaba bunlarda da gluten olabilir mi?
Soya Sütünde Gluten Var mı?
Soya fasulyesinden elde edilen soya sütü, glutenli herhangi bir tatlandırıcı ya da kıvam artırıcıya maruz kalmadığında gluten içermiyor. Elbette, çölyak hastası ya da gluten intoleransı bulunan bireylerin soya sütü tercihlerini glutensiz olduğu onaylanmış ürünler arasından yapmaları her koşulda önem arz ediyor.
Badem Sütünde Gluten Var mı?
Badem gluten içermiyor. Bademden elde edilen ve çapraz kontaminasyona uğramamış badem sütü de dolayısıyla glutensiz beslenen kişiler için güvenli bir süt alternatifi olabiliyor.
Pirinç Sütünde Gluten Var mı?
Pirinçte gluten bulunmuyor. Bu nedenle pirinçten elde edilen sütler de eğer buğday içerikli bir kıvam artırıcı ve glutenli herhangi bir katkı maddesine maruz kalmamışsa glutensiz olarak etiketlenebiliyor.
Fındık Sütünde Gluten Var mı?
Hayvansal kaynaklı sütlere bir diğer alternatif olan fındık sütü de kontaminasyona uğramamış doğal haliyle gluten içermiyor.
Hindistan Cevizi Sütünde Gluten Var mı?
Bitkisel kaynaklı sütlerin son zamanlarda en popüler olanlarından biri olan Hindistan cevizi sütü, doğal haliyle gluten içermediği için hayvansal sütlere ideal bir alternatif oluşturuyor.
Yulaf Sütünde Gluten Var mı?
Buğday, çavdar ve arpa gibi tahıllarda bulunan gluten, aslında bir başka tahıl olan yulaf ve yulaf ürünlerinin doğal ve kontaminasyona uğramamış halinde bulunmuyor. Ancak yulaf, genellikle buğdayla yakın bölgelerde yetiştirildiğinden ve çoğunlukla aynı tesislerde işlendiğinden çapraz bulaşmaya maruz kalarak gluten içerir hale gelebiliyor. Bu nedenle özellikle gluten ihtiva etmediği belirtilmedikçe, glutensiz beslenmesi gereken kişilerin diyetinde yulaf sütünün yer alması önerilmiyor.
Laktozsuz Süt Gluten İçerir mi?
Süt, doğal haliyle gluten içermediğinden laktozsuz sütte de gluten bulunmuyor. Ancak laktozsuz sütlerin de içerisinde gluten içeren katkı maddeleri bulunabiliyor. Bu nedenle diyetine hem glutensiz hem de laktozsuz süt eklemesi gereken kişilerin, aldıkları ürünlerin etiketlerini iyi okumaları ve ambalajında glutensiz olduğu belirtilen laktozsuz sütleri tercih etmeleri gerekiyor.
Çölyak Hastaları Süt İçebilir mi?
Çölyak hastalarının hem hayvansal hem de bitkisel kaynaklı sütleri tüketmelerinde herhangi bir sakınca bulunmuyor. Bununla birlikte tercih edilen sütlerin mutlaka “glutensiz” olarak etiketlenmiş ve onaylanmış ürünler olması önem taşıyor. Ancak bazı durumlarda çölyak hastalarının da süt ve süt ürünlerini kısıtlaması ya da tüketmemesi gerekebiliyor.
Özellikle çölyak hastalığı teşhisinin yeni konduğu bireylerde ikincil laktoz intoleransı görülebiliyor. Bu da günlük diyetin laktozsuz olması gerektiği anlamına geliyor. Böyle bir durumda hastalar, belirli bir süre için inek sütü alımını kısıtlamak durumunda kalıyor. Ancak çölyak tedavisine yönelik yapılan sıkı bir diyetle, hastalığın ilerleyen aylarında süt grubu ürünlerinin tüketimine yeniden başlanabiliyor.
Laktoz intoleransı, süt ve süt grubu ürünlerinde bulunan bir tür şeker olan laktozun sindirilememesiyle ortaya çıkıyor. Bağırsak astarında bulunan laktaz enzimi sayesinde parçalanan laktoz, yeni teşhis konulmuş çölyak hastalarının bağırsak zarında glutenin neden olduğu hasardan ötürü yeterince sindirilemeyebiliyor. Bu da çölyak hastalığı belirtilerine benzer şekilde gaz, mide ağrısı, şişkinlik ve ishal gibi rahatsızlıkların ortaya çıkmasına yol açıyor. Laktoza karşı tolerans kişiden kişiye değişmekle birlikte genellikle çölyak hastalığının bir belirtisi olan bu durum, glutensiz bir diyetin ardından kendiliğinden düzeliyor.
*Bu sayfada yer alan açıklamalar, sağlık tavsiyesi ve uyarı niteliği taşımamakta olup sadece bilgi edinimi amaçlıdır.
MD, Prof. Deniz Güney Duman tarafından onaylanmıştır