Belirli bir yaşa gelen her erkek vatandaş için zorunlu tutulan askerlik görevi, bazı durumlarda muafiyete neden olabiliyor. Peki, çölyak hastaları da askerlikten muaf tutulabiliyor mu?
Çölyak hastalığı veya gluten enteropatisi, bağırsaklarda sindirimi sağlayan yapıların bozulmasına neden oluyor. Bu sindirim sistemi hastalığı, gıdalardaki besinlerin emilmesini engelliyor ve ince bağırsaklarda hasar oluşturuyor. Çölyak hastaları buğday, çavdar ve arpanın içerisinde yer alan gluten isimli proteinden doğrudan etkileniyor.
Genetik ve çevresel koşullara bağlı bir hastalık olan çölyak, kendisini yaşamın herhangi bir bölümünde gösterebiliyor.
Çölyak hastalarının ciddi bir diyet programına uyması gerekiyor. Glutenli hiçbir besini tüketemeyen çölyak hastaları için askerlik gibi uzun süreli, sıkı ve yoğun programlar uygun görülmüyor. Nitekim askeriyede çölyak hastaları için özel menüler de bulunmuyor. Ankara Çölyak Derneğinin verilerine göre Türkiye’de her 100 kişiden birinde çölyak hastalığı görülüyor. Peki, askerlik yaşı gelen çölyak hastalarının nasıl bir yol izlemesi gerekiyor?
Çölyak Hastaları Askere Gider mi?
12.11.2015 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliğine göre, çölyak hastaları askerlikten muaf tutuluyor. Söz konusu yönetmelikte şu ifadeye yer veriliyor:
“Gluten enteropatisi (Resmi sağlık kuruluşlarından alınmış sağlık kurulu raporu ile işlem yapılabilir.), hafif seyirli (kronik diyare ile birlikte ağırlığın, bu listenin 32’nci maddesinde yer alan Boya Göre Standart Ağırlık Çizelgesindeki alt sınırından 11 kg ila 20 kg eksiklik) malabsorbsiyon sendromları”
Çölyak hastaları resmi belgelerde askerlikten muaf sayılsa da bu muafiyeti alabilmeleri için pek çok işlem yapmaları gerekiyor. Askere gidecek kişilerin askerlik dönemleri geldiği zaman belli sağlık kontrolünden geçmesi gerekiyor. Askerlik kanunu gereğince sağlık kontrolleri, askerlik şubelerinin bulunduğu yerlerde varsa aile hekimleri tarafından, yoksa en yakın resmi sivil sağlık kuruluşlarında veya asker hastanelerinde tek tabip tarafından muayene ediliyor.
- Askerlik çağı gelmiş kişinin beyan ettiği hastalık fiziksel muayene ile saptanamazsa kişi gözlem altında tutuluyor.
- Hastalık uzman tabip tarafından değerlendiriliyor ve gerekli durumlarda laboratuvar tetkiklerine başvuruluyor.
- Aile hekimi ya da resmi sivil sağlık kuruluşunda muayene edilen ve hastalığı saptanamayan kişiler asker hastanesine sevk ediliyor.
- Asker hastanesinde muayene edilen ve hastalığı saptanamayan kişiler ise ilgili uzmana gönderiliyor.
Askerlik dönemi gelmiş çölyak hastalarının teşhisi uzun süre önce konduysa, ciddi bir diyet uyguladıkları için askeri sağlık kontrollerinde herhangi bir rahatsızlık gözlenmiyor. Bu durumda Milli Savunma Bakanlığı, önceki teşhisi tanımadığını belirtebiliyor. Bakanlık, kişinin gluten diyetini sonlandırmasını ve yeniden sağlık kontrolüne girmesini isteyebiliyor. Bu durum ise etik bir uygulama olmamasının yanı sıra çölyak hastaları için büyük risk taşıyor.
Çölyak Hastaları Nereden Rapor Almalı?
Çölyak hastalarının T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış, kamuya veya özel işletmelere ait kurumlardan rapor alması gerekiyor. Gluten hassasiyeti bulunan kişilerin kendilerine çölyak belge arşivi hazırlamaları tavsiye ediliyor. Özellikle ilk çölyak teşhisinin hastaneden alınması büyük önem taşıyor. Ancak tüm raporlara rağmen askeri sağlık kontrollerinde bu işlemlerin yeniden gerçekleştirilme olasılığı bulunuyor.
Hastanelerin gastroenteroloji bölümünde gerçekleştirilen kan testleri, endoskopi ve biyopsi belgeleri, patoloji sonucu ve çölyak teşhisi raporunun bir arada saklanması öneriliyor. Bu belgeler öğrencilikte, askerlikte, emeklilikte ve vergi muafiyeti gibi işlemlerde devlet kurumları tarafından istenebiliyor.
Askerlikten Muaf için Gerekli Şartlar Nelerdir?
Askerlik çağı gelmiş kişilerin askerlikten ömür boyu muaf tutulabilmesi için aşağıdaki şartları sağlamış olmaları gerekiyor:
- Sağlık kontrollerinde bedensel gelişimi geri bulunan kişiler
- Doğum öncesi veya sonrasında geçirdiği rahatsızlıktan ötürü yetersiz beslenen kişiler
- 148 kilo üzeri kişiler (Tek seferlik bir durum değildir. 41 yaşına kadar 148 kilonun altına düşemeyen kişiler tamamen muaf olur ancak 41 yaşına kadar her sene ölçüm yapılır.)
- Boy-kilo indeks standartlarına göre alt sınırın 21 kilo aşağısında veya üst sınırın 30 kilo üzerinde yer alan kişiler
- Askerlik yaşı geldiğinde boyu 1,49 cm’den kısa olan kişiler
- İki gözde teşhis edilen bozukluk 14 veya üzeri olan kişiler
- Tam sağır veya yüksek miktarda duyma problemi yaşayan kişiler
Bu şartları sağlamadan sahip oldukları hastalıklar nedeniyle askerlikten muaf tutulan kişiler de bulunuyor. Türk Silahlı Kuvvetleri askerlikten muaf tutulan hastalıkları şöyle sıralıyor:
- Sinir hastalıkları
- Göz hastalıkları
- Ruh sağlığı ve hastalıkları
- Kulak, burun ve boğaz hastalıkları
- Ağız, çene, yüz, boyun ve diş hastalıkları
- Plastik ve rekonstrüktif şirürji
- Deri hastalıkları
- İç hastalıklar
- Sindirim sistemi hastalıkları
- Göğüs hastalıkları
- Enfeksiyon hastalıkları
- Ürogenital organ hastalıkları
- Cerrahi hastalıklar
- Kas ve iskelet sistemi hastalıkları
Askerlik hizmeti esnasında ölenler ile gaip/malul olanların yakınları da askerlikten muaf tutulabiliyor. Milli Savunma Bakanlığında yer alan bilgilere göre;
- Askerlik hizmeti sırasında ölen, hakkında gaiplik kararı alınan, maluliyet aylığı bağlanan, terhis edildikten sonra askerlik hizmeti sebebiyle hayatını kaybeden kişilerin anne ve babalarının müşterek olarak talep ettiği kardeşi isterse askerlikten muaf tutulabiliyor.
- Anne ve babanın anlaşamaması veya her ikisinin de ölmüş olması durumunda, askerde olan kardeş isterse terhis edilebiliyor veya askerlik sırası gelen ilk kardeş isterse askerlikten muaf olabiliyor.
- Muafiyet hakkından yalnızca bir kardeş yararlanabiliyor.
Asker hastanelerinde gerçekleştirilen muayene raporunun sonucuna göre kişilere muafiyet veya farklı ibareler verilebiliyor:
- Askerliğe elverişlidir.
- Askerliğe elverişli değildir.
- Askerliği ertesi yıla bırakılmıştır.
- Sevk geciktirmesi uygulanmıştır.
- Yurt içinde bir askeri hastanede muayenesi uygundur.
Askerlikten Muaf Tutulanlar Tekrar Askere Gidebiliyor mu?
Kilo, eğitim veya yurt dışında yaşama nedeniyle askerlikten muaf tutulan kişiler bu muafiyetleri sona erdiği zaman askere gidebiliyor. Bu sebepler dışında muaf tutulan ve bir kez çürük raporu alan kişiler ömür boyu askere alınmıyor.
Askerlikten Muaf Olma Süreci Nasıl İlerler?
Askerlikten muafiyet şartlarına uyan kişilerin öncelikle bu muafiyet durumlarını belgelemeleri gerekiyor. Resmi olarak onaylanan muafiyet belgelerinin askerlik şubelerine teslim edilmesi isteniyor. Bazı kişiler askeri şube tarafından yeniden hekim kontrolüne sevk edilebiliyor. Buradan da yine muafiyet belgesi alınması gerekiyor. Muafiyet işlemlerini tamamlayan kişilerin başvuruları askerlik şubesi tarafından alınıyor. Bakanlık ortalama 6 ila 8 ay içinde başvuruları sonuçlandırıyor.
Çürük Raporu Hangi Şartlarda Verilir?
Kişilerin askerliğe elverişli olmadığını belirten çürük raporu, askerlikten muaf tutulmak için gerekli şartları karşılayan kişilere veriliyor. Yani çürük raporu için muafiyet şartları dışında ekstra bir bulgu aranmıyor.
Özetle; Askerlik sırasında uygulanan yoğun talimler ve karavana yemek sistemi çölyak hastaları için büyük sorunlar yaratıyor. Çölyak hastaları Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliğine göre askerlikten muaf sayılsa da son sağlık kontrollerinde tahlilleri temiz çıktığı için sorun yaşayabiliyor. Çölyak hastalarının sunduğu tüm raporlara rağmen Milli Savunma Bakanlığı kişilerin gluten diyetinin bozulmasını ve yeniden sağlık kontrollerinden geçirilmesini talep edebiliyor.
*Bu metin bilgi vermek amacıyla 30.11.22 tarihinde kaleme alınmıştır. Çölyak hastalarının askerlikten muaf olup olmadığına dair kesin bilgi için Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliği sayfasını kontrol edebilirsiniz.
Kaynaklar;
- Türkiye Cumhuriyeti Milli Savunma Bakanlığı, “Muafiyet İşlemleri” (çevrimiçi)
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, “(10/518) No.lu Çölyak Hastalığıyla İlgili Farkındalık Yaratılması, Teşhis Aşamasıyla İlgili Önlem Alınması, Sebep ve Sonuçlarının Detaylı Bir Şekilde Araştırılması ve Bu Hususlarda Çözümler Üretilmesi, Ayrıca Bu Hastalığa Maruz Kalan Hastalara Kalıcı Yardımlar Sağlanması Amacıyla Bir Meclis Araştırması Açılmasına İlişkin Önergenin Ön Görüşmesi”, 2017. (çevrimiçi)
- “Türk Silahlı Kuvvetleri Sağlık Yeteneği Yönetmeliği”, Mevzuat, 2015. (çevrimiçi)
- Ankara Çölyak Derneği Basın “Başkanımızdan” (çevrimiçi)
MD, Prof. Deniz Güney Duman tarafından onaylanmıştır